Algemene info leverchirurgie

"Leverkanker"

Uitzaaingen van maag/darmkanker in de lever

Inleiding

Deze webpagina geeft u algemene informatie over de chirurgische behandeling van uitzaaiingen in de lever afkomstig van tumoren die elders in het lichaam zijn ontstaan: levermetastasen. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders kan zijn dan beschreven. De beschreven operatieve behandeling kan, in geval u voor operatie in aanmerking komt, soms afwijken van informatie in deze brochure.

Waar zit de lever, wat is zijn functie

De lever is een zeer groot orgaan, weegt tot ruim 1,5 kg, en bevindt zich rechts boven in de buikholte, voor het overgrote deel achter/ onder de ribben waardoor hij beschermd ligt.

In de lever vinden meer dan 600 verschillende chemische processen plaats die nodig zijn om normaal te kunnen leven waarvan hieronder een weergave:

  • Alle voedingsstoffen die worden opgenomen vanuit het maagdarmstelsel in de bloedbaan passeren eerst de lever via de poortader (vena porta ) voordat ze, al of niet bewerkt, worden getransporteerd naar delen elders in het lichaam.
  • Tijdelijke opslag van diverse stoffen waaronder vitamine A, ijzer en diverse mineralen.
  • Aanmaak en omzetting van verschillende eiwitten.
  • Productie van galvloeistof. Gal zorgt in de darm voor het oplossen van vetten en speelt dus een belangrijke rol bij de vetvertering.
  • Het verwijderen van bilirubine, een van de afbraakproducten die overblijven na afbraak van “versleten” rode bloedcellen, uit het bloed. Bilirubine is een hoofdbestanddeel van de gal en geeft de gal geelgroene kleur. De ontlasting ontleent hieraan zijn donkerbruine kleur. Zonder gal heeft de ontlasting een wit-grijze kleur.
  • Aanmaak van stoffen nodig voor de bloedstolling: de zgn. stollingsfactoren.
  • Onschadelijk maken van medicijnen of het omzetten in een werkzame stof, alsook onschadelijk maken van o.a. alcohol en chemicaliën.

De lever is in feite de centrale chemische fabriek van het lichaam en onmisbaar.

Anatomie

anatomie lever

De lever wordt onderverdeeld in een rechter en een linker leverkwab en hangt aan de onderzijde van het middenrif door middel van een groot band-vormig vlies (ligamentum teres hepatis)(ter hoogte van blauwe stippellijn op figuur) welke van voor naar achter loopt over de koepelvormige bovenkant van de lever.


vena porta

De lever heeft twee aanvoerwegen van bloed:

  • De leverslagader (arteria hepatica propria)(rode pijl), via een vertakking afkomstig uit de grote buikslagader (aorta abdominalis)
  • De poortader,(vena porta)(groene pijl) een samenvloeiing van diverse grote aders (lichtblauw) vanuit de maag, darmen en milt.

In weefsels en organen elders in het lichaam is de slagader de aanvoerweg van oa. zuurstof. Het zuurstof gehalte in de leverslagader is uiteraard hoger dan dat van de poortader omdat laatstgenoemde het bloed vervoerd waaraan de darmen al veel zuurstof hebben onttrokken. Echter, omdat de hoeveelheid bloed die de lever bereikt via de poortader het aanbod vanuit de leverslagader ruimschoots overtreft heeft dit als gevolg dat ruim 70% van de zuurstofaanvoer naar de lever wordt verzorgd via de poortader.


couinaud

Met de ontwikkeling van de leverchirurgie bleek dat de lever in feite opgebouwd is uit 8 min of meer aparte delen (segmenten) die allen hun eigen aan- en afvoer van bloed en eigen galafvoerweg hebben. De indeling is uitvoerig bestudeerd en in 1957 voor het eerst beschreven door een beroemde Franse chirurg Claude Couinaud en naar wie de indeling in 8 segmenten is vernoemd.


anatomie lever 2

De aanvoerende slagader van de lever (arteria hepatica propria) alsmede de aanvoerende poortader vanuit het maagdarmstelsel vertakken zich binnen de lever volgens de opbouw van de 8 zelfstandig functionerende segmenten. De afvloed van gal vanuit de 8 segmenten gebeurt via een vertakt stelsel van galwegen (groen) vanuit deze afzonderlijke segmenten die in 2 en uiteindelijk in 1 grote hoofdgalafvoerweg (ductus choledochus) samenvloeit.

Achter in de buikholte bevindt zich de onderste holle ader (vena cava inferior) die al het bloed van de onderhelft van het lichaam terugvoert naar het hart. Deze ader loopt als het ware als een rechte buis omhoog. De lever is via zijn achterzijde met deze holle ader verbonden (vergelijk de inmonding van een T-stuk in een regenpijp). De afvoer van bloed uit de lever naar de onderste holle ader verloopt eveneens vanuit de 8 segmenten waarbij de aders zich samenvoegen tot uiteindelijk 3 grote leveraders die aangesloten zijn op onderste holle ader.


anatomie lever 3

Op de foto rechts ziet u een schematische weergave van de verdeling van de lever in 8 segmenten volgens Couinaud. Van voren bezien vertakken galwegen en de aanvoer van bloed via de leverslagader en poortader zich in een horizontaal vlak. De afvoer van bloed naar de onderste holle ader vertakt zich in een verticaal vlak, dus loodrecht op de aanvoer van bloed respectievelijk afvoer van gal naar de darm.


Door rekening te houden met deze segmentale opbouw is men in staat om een of meerdere segment(-en) in zijn geheel te verwijderen zonder dat de levensvatbaarheid voor omringend gezond leverweefsel in gevaar komt. De resterende lever is namelijk in staat om zich te herstellen en uit te groeien tot de oorspronkelijke grootte van de originale lever. Dit proces noemt men "regeneratie" en begint binnen 3 dagen na de operatie en duurt ongeveer 6 maanden. Om de resterende leversegmenten in staat te stellen wederom uit te groeien moet er bij de operatie dus goed op worden gelet dat de bloedstoevoer naar deze achterblijvende leverdelen niet beschadigd wordt. De studies van Couinaud naar de ondervederling van de lever in diverse segmenten hebben dus een grote bijdrage geleverd aan de vooruitgang van de leverchirurgie.

Leverkanker

Deze veel gebruikte term is in feite een verkeerd begrip.

We maken bij kwaadaardige tumoren in de lever onderscheid tussen:

  • Primaire leverkanker (hepatocellulair carcinoom):

De kwaadaardige tumor(en) ontstaat(n) uit de cellen van het leverweefsel zelf. Door een ongecontroleerde groei in de lever wordt het normaal functionerend leverweefsel overwoekerd waardoor de lever op den duur niet meer naar behoren kan functioneren. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 250 nieuwe gevallen van primaire leverkanker ontdekt, waarvan 65% mannen en 35% vrouwen, meestal boven de 70 jaar. Het betreft een zeldzame aandoening waarvoor behandeling in gespecialiseerde centra is vereist omwille van concentratie van kennis en kunde. De prognose is meestal niet zo goed maar uiteraard afhankelijk van het stadium(uitgebreidheid) op het moment van diagnose alsook de kwaliteit van het resterend leverweefsel.
NB.:Bovenstaande aandoening wordt niet besproken op onderstaande pagina.

  • Secundaire leverkanker (uitzaaiingen in de lever: levermetastasen):

In deze situatie gaat het over uitzaaiingen in de lever van kwaadaardige tumoren die elders in het lichaam zijn ontstaan, bijvoorbeeld in het maagdarmstelsel of de borstklier.
Indien een kankergezwel ontstaat in maag of darm kunnen cellen losraken en zich via de lymfe of het bloed verspreiden in het lichaam om elders in lymfeklieren of andere organen (bv. lever, long, hersenen, bot etc) wederom uit te groeien tot kwaadaardige gezwellen. Men spreekt in dit geval over “uitzaaiingen” ofwel metastasen.
Aangezien al het bloed dat wordt afgevoerd vanuit het maagdarmstelsel eerst de lever passeert via de poortader verklaart dat het feit dat de lever meestal het eerste orgaan is waar zich metastasen voordoen. In ruim 30 -40% van de gevallen is de lever de enige plaats waar zich aantoonbare metastasen openbaren. Op het moment van het stellen van de diagnose maag- of darmkanker heeft ongeveer 20-25% reeds aantoonbare levermetastasen. Ongeveer 40 – 50% van de patiënten zal waarschijnlijk levermetastasen ontwikkelen binnen de eerste drie jaar na de darmoperatie.

bron:

  • Scheele J, Stang R, Altendorf-Hofmann A, et al. Resection of colorectal liver metastases. World J Surg 1995;19:59–71
  • Scheele J, Stangl R, Altendorf-Hofmann A. Hepatic metastases from colorectal carcinoma: impact of surgical resection on the natural history. Br J Surg 1990;77:1241–6
  • Stangl R, Altendorf-Hofmann A, Charnley RM, et al. Factors influencing the natural history of colorectal liver metastases. Lancet 1994;343:1405–10
  • Sugarbaker PH. Surgical decision making for large bowel cancer metastatic to the liver. Radiology 1990;174:621–6.

Anderzijds zullen uitzaaiingen vanuit een darmkanker via de lymfe in eerste instantie de plaatselijke lymfeklieren aantasten om vervolgens verder te verspreiden via verder weg gelegen lymfeklieren naar andere delen van het lichaam.

Het overgrote deel van kwaadaardige gezwellen in de lever wordt veroorzaakt door uitzaaiingen van tumoren die elders in het lichaam zijn ontstaan. In de volksmond wordt dan gesproken over “leverkanker”. De meeste levermetastasen worden veroorzaakt door tumoren van het maagdarmstelsel.

Wat voor klachten kan men hiervan ondervinden?

In het begin zijn er vaak geen klachten omdat de lever voldoende restcapaciteit heeft om zijn functies uit te voeren. Na verloop van tijd kunnen klachten ontstaan. De klachten zijn vaak niet specifiek en kunnen bestaan uit vage pijnklachten of een onbestendig gevoel in de bovenbuik, gewichtsverlies, verminderde eetlust, vermoeidheid, geelzucht (icterus), etc.

Aanvullend onderzoek

In aanmerking genomen dat de oorspronkelijke tumor bekend is of in een eerder stadium reeds is verwijderd, zal het aanvullend onderzoek met name worden verricht om – na bevestiging van het feit dat er inderdaad sprake is van een levermetastase – de plaats en het aantal levermetastasen in kaart te brengen zodat kan worden vastgesteld of en wat voor behandeling er nog mogelijk is.

Lichamelijk en inwendig onderzoek:

Uw arts bevoelt uw buik om vast te stellen of er reeds sprake is ven een afwijkende volumetoename van de lever. Tevens kan hij/zij een indruk krijgen van het feit of er sprake is van vochtophoping in de buik (ascites) hetgeen kan duiden op uitzaaiingen in de buikholte of een sterk afwijkende leverfunctie.

Bloedonderzoek:

Om vast te stellen in hoeverre de lever reeds belemmerd wordt in haar functie door de aanwezigheid van metastasen/tumorweefsel worden functietesten uitgevoerd : de zgn. “leverfuncties”. Hierbij worden gehaltes aan eiwitten (stolling en albumine), bilirubine en enzymen (ASAT, ALAT, AF, GGT) in het bloed bepaald. Afwijkende uitslagen zeggen iets over de restfunctie van de lever. Daarnaast kan in het bloed het gehalte worden bepaald van de zogeheten ‘tumormarkers’. Dit zijn speciale stofjes die door de tumor zelf worden aangemaakt. Bij het hepatocellulair carcinoom is dat het alfa-foetoproteïne (AFP) en bij levermetastasen kan dat middels het bepalen van het CEA (Carcino Embryonaal Antigeen) wat bij sommige soorten levermetastasen (bv afkomstig van maagdarmstelsel) verhoogd kan zijn.

Echografie van de lever (evt punctie):

Een eenvoudig pijnloos onderzoek waarbij een kleine zender/ontvanger op uw buik wordt geplaatst nadat de buikhuid is ingesmeerd met gel. De zender zendt hoogfrequente geluidsgolven die worden weerkaatst door de weefsels. De weerkaatste geluidsgolven worden door de ontvanger opgevangen en omgezet in een afbeelding welke de arts op een schermpje kan aflezen.

Middels dit onderzoek kunnen vrij eenvoudig afwijkingen in o.a. de lever worden aangetoond. Levermetastasen hebben meestal een typisch patroon. In eerste instantie zal men nader onderzoek verrichten met een CT /MRI en/of PET-scan (zie onder). Aangezien tijdens een punctie de kans bestaat dat er tumorcellen worden verplaatst die de prognose mogelijkerwijs in negatieve zin beïnvloeden, wordt alleen bij blijvende twijfel een gerichte punctie verricht waarbij cellen worden opgezogen voor onderzoek. Tijdens een punctie schuift de radioloog onder plaatselijke verdoving een lange dunne naald tussen de ribben aan de rechter kant in de lever tot in de afwijking. De plaats van de naaldtip wordt gecontroleerd door de Echo. Zodra de naald in de afwijking zit worden cellen opgezogen voor microscopisch onderzoek.

NB.: Indien u bloedverdunners gebruikt moet u dat melden aan uw arts omdat u in de meeste gevallen dan het advies krijgt om enkele dagen voorafgaand aan de punctie te stoppen met deze medicijnen. In verband met een (gering) risico op een nabloeding verblijft u na een punctie meestal enkele uren op de dagbehandeling om uw bloeddruk en pols te controleren voordat u weer naar huis mag. Uw arts zal u hierover nader kunnen informeren.

CT-scan van de lever:

levermeta

Met behulp van een computer (in combinatie met contrastvloeistof via een infuus) worden röntgenopnames bewerkt tot een speciaal beeld. De plaatjes die ontstaan zijn dwarsdoorsneden van het menselijk lichaam. Door deze plaatjes verder te bewerken met de computer kunnen ook drie-dimensionale beelden worden gemaakt waardoor een goed ruimtelijk inzicht wordt verkregen. Verdachte afwijkingen op de Echo kunnen zo nader in beeld worden gebracht om te onderzoeken of het hier inderdaad om levermetastasen gaat (rode pijl op foto).


MRI:

Met de computer worden foto’s gemaakt met behulp van electromagnetische golven: er kan op verschillende manieren een doorsnede door het menselijk lichaam worden gemaakt.

PET-scan:

Door middel van dit radioactief onderzoek kunnen eveneens afbeeldingen worden gemaakt van het menselijk lichaam. Ter voorbereiding krijgt u een injectie met een kleine hoeveelheid radioactief suiker in een bloedvat vat de arm. Dit suiker stroomt door het hele lichaam en concentreert zich vervolgens op de plaats waar cellen zitten die veel suiker gebruiken. Doordat met name kankercellen een verhoogde stofwisseling hebben en dus veel suiker gebruiken kunnen met een PET-scan kankercellen goed zichtbaar gemaakt worden. Kleine afwijkingen (minder dan 1 cm) kunnen echter niet betrouwbaar worden aangetoond. Het onderzoek wordt in deze situatie met name gebruikt om uit te sluiten dat er zich elders in het lichaam uitzaaiingen bevinden. Dit laatste kan bepalend zijn vooraleer men kan besluiten om u in aanmerking te laten komen voor leverchirurgie.

Als u in aanmerking komt voor een chirurgische behandeling:

Klik hier voor informatie over operaties voor leveruitzaaiingen

Klik hier voor informatie over RFA behandeling ("magnetron behandeling")

Klik hier voor chemotherapie na een chirurgische behandeling (operatie en/of RFA)

Surgipoort dankt collega dr. A.M. Rijken, chirurg uit het Amphia Ziekenhuis te Breda voor zijn bijdrage aan het samenstellen van deze pagina.

Terug naar boven